Creative commons
Αρχικά, ας ορίσουμε μερικά πράγματα:
- Έργο: οποιοδήποτε πνευματικό δημιούργημα κάποιου ανθρώπου, κάτι το οποίο έχει δημιουργηθεί με κόπο του δημιουργού. Δεν θα μπω σε περισσότερη θεωρητική και φιλοσοφική ανάλυση του όρου, ελπίζω να καταλαβαίνουμε για τι μιλάμε. (Αν θέλετε να το ψάξετε, προτείνω να δείτε τις θεωρίες των Heinrick Hubmann και μετέπειτα του Max Kummer. πχ: τραγούδια, θεατρικά, βιβλία, ταινίες, κείμενα, εικόνες, φωτογραφίες, κοκ. - ειδική δε περίπτωση είναι οι αλγόριθμοι, δεν υπάρχει ενιαία άποψη για αυτούς, αλλουνού παπά ευαγγέλιο, και είναι πολύ ενδιαφέρον για να ψάξει κανείς τι παίζει)
- Δημιουργός: αυτός που έχει δημιουργήσει το έργο, ο "πατέρας" του κατά μια έννοια. Δύναται να είναι και παραπάνω από ένα άτομο, χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ταινίες (σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, ηθοποιοί, κλπ)
- Μέσο: Ο υλικός φορέας στον οποίο παρουσιάζεται το έργο. πχ: έντυπο βιβλίο, cd, μάρμαρο(για αγάλματα), αλλά και ένας χώρος όπου γίνεται μια παράσταση ή ομιλία.
Οπότε, έχουμε φτάσει σε ένα σημείο σήμερα, μετά από διάφορα τερτίπια της νομοθεσίας και του ηθικού δικαίου, να αναγνωρίζονται οι εξής 2 κατηγορίες δικαιωμάτων στον δημιουργό ενός έργου:
Α) Ηθικά Δικαιώματα:
1) Δικαίωμα Δημοσίευσης (να επιλέγει ο δημιουργός αν και πότε και μεσώ ποιου μέσου θα δημοσιευτεί το έργο του, πχ ο τάδε τραγουδιστής επιλεγεί να παρουσιάσει το τραγούδι του μόνο live και δεν θέλει να ηχογραφηθεί)
2) Δικαίωμα Αναγνώρισης της Πατρότητας (να αναγνωρίζεται στον δημιουργό ότι αυτός δημιούργησε το έργο, πχ το moonlight sonata είναι του Μπετόβεν και όχι της Κούλας)
3) Δικαίωμα σεβασμού της ακεραιότητας του έργου (να επιτρέπει ή να εμποδίζει ο δημιουργός οποιαδήποτε παρεμβατική αλλαγή στο έργο του, πχ remix, παρεμβάσεις σε αρχιτεκτονικό έργο)
4) Δικαίωμα προσπέλασης (πχ ένας ζωγράφος που πούλησε πίνακα του σε κάποιον, και αυτός τον έβαλε στο μπάνιο του, ο ζωγράφος έχει δικαίωμα να ζητήσει να δει τον πινάκα)
Β) Περιουσιακά Δικαιώματα:
1) Δικαίωμα εγγραφής και αναπαραγωγής (να κάνει ηχογράφηση και να παιχθεί το τραγούδι στο ραδιόφωνο)
2) Δικαίωμα μετάφρασης (πχ υπότιτλοι ταινιών)
3) Δικαίωμα διασκευής (πχ τραγούδια)
4) Δικαίωμα διανομής του έργου (πχ να τυπωθεί ένα κείμενο σε περιοδικό)
5) Δικαίωμα εκμίσθωσης
6) Δικαίωμα δημόσιας εκτέλεσης (πχ συναυλία)
7) Δικαίωμα ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης ή αναμετάδοσης
8) Δικαίωμα παρουσίασης του έργου στο κοινό, και κατ' αίτησης πρόσβαση στο έργο
Η ειδοποιός διαφορά των δυο δικαιωμάτων είναι πως τα ηθικά δεν μπορούν να εκχωρηθούν, ενώ τα περιουσιακά ναι. Δηλαδή μπορεί κάποιος δημιουργός να μεταπωλήσει ή να παραχωρήσει με άλλο τρόπο τα περιουσιακά του δικαιώματα σε τρίτο (βλ. πχ. τραγουδιστής και δισκογραφική εταιρεία), ενώ τα ηθικά είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον δημιουργό (ή τους κληρονόμους του).
Το κλασσικό copyright, όπως αυτό εκφράζεται κατά βάση από τον Ν2121/1993, εκχωρεί όλα τα παραπάνω δικαιώματα στον δημιουργό, και του δίνει το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται τα περιουσιακά του δικαιώματα κατά βούληση, συνάπτοντας δηλαδή συνήθως εμπορικές συμφωνίες, συνήθως με μεγάλες επιχειρήσεις/οργανισμούς (βλ. δισκογραφικές, οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης δικαιωμάτων - ΑΕΠΙ, εκδοτικοί οίκοι, κλπ).
Στον σύγχρονο κόσμο, όπου όλοι έχουμε εύκολη πρόσβαση σε μια πληθώρα έργων, εμφανίζεται ένα ιδιόμορφο πρόβλημα. Αν θες να χρησιμοποιήσεις κάποιο έργο, κάνοντας χρήση κάποιων από των δικαιωμάτων του αρχικού του δημιουργού (πχ να τραγουδήσεις και να ανεβάσεις την εκτέλεση σου ενός τραγουδιού της lady gaga στο YouTube), πρέπει να έρθεις σε απευθείας επικοινωνία μαζί του, και να υπάρξει κάποια συμφωνία. Αυτό συνήθως είναι πολύ δύσκολο, και γιατί πλέον μιλάμε για παγκόσμια καλλιτεχνική σκηνή, αλλά κυρίως γιατί κατά κόρον τα περιουσιακά δικαιώματα εκχωρούνται στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης, που ως καλός μεσάζων, κοιτάνε μόνο το κέρδος, συνήθως καταπνίγοντας την διάδοση του πολιτισμού.
Αυτό το πρόβλημα έρχονται να επιδιορθώσουν κατά κάποιο τρόπο οι άδειες creative commons. Με λίγα λόγια, και προφανώς προσαρμοσμένες στην νομοθεσία της κάθε χώρας, οι άδειες αυτές επιτρέπουν στον δημιουργό να πει το εξής: «Δεν ζητώ κάποιο αντάλλαγμα για να χρησιμοποιήσει κάποιος τα έργα μου (να γίνει δηλαδή χρήση κάποιων περιουσιακών δικαιωμάτων του δημιουργού), αρκεί να τηρηθούν οι τάδε όροι»
Οι τάδε όροι (που έχουν να κάνουν με τα ηθικά δικαιώματα του δημιουργού), ανάλογα με την άδεια creative commons, είναι οι εξής:
BY: να αναγνωρίζεται η πατρότητα του έργου. Δηλαδή αν πάρω εγώ ένα έργο, πρέπει να αναφέρω ποιος είναι ο δημιουργός του (σχετικό με το ηθικό δικαίωμα πατρότητας)
SA(share-alike): αν επαναχρησιμοποιηθεί το έργο άλλου (πχ διασκευή/μετάφραση/μετάδοση), η νέα του μορφή να αδειοδοτηθεί και αυτή με παρεμφερή άδεια creative commons
NC(non-commercial): Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου, δηλαδή η χρήση του έτσι ώστε να αποφέρει κέρδος (συνδέεται με το δικαίωμα δημοσίευσης)
ND(no-derivatives): Δεν επιτρέπονται τα παράγωγα έργα, το έργο πρέπει να μείνει αναλλοίωτο (σχετικό με το δικαίωμα σεβασμού της ακεραιότητας)
Έτσι, εμφανίζονται οι εξής άδειες Creative Commons:
CC-BY
CC-BY-SA
CC-BY-SA-NC
CC-BY-NC-ND
Σημειώνεται ότι οι άδειες αυτές βασικά λένε "κανε ότι θες εκτός από αυτά που αναφέρονται ρητά ότι δεν μπορείς να κάνεις, και αν θες να κανείς κάτι από αυτά (πχ commercial use για περίπτωση NC), έλα σε επικοινωνία με τον δημιουργό.